Biżuteria Bliskiego Wschodu kiedyś i dziś
Biżuteria Bliskiego Wschodu pochodzi z rejonu na pograniczu Azji, Afryki i Europy. Historycznie obszar ten obejmował państwa takie jak Persja, Asyria, Macedonia, Bizancjum czy Imperium Osmańskie. Obecnie na Bliskim Wschodzie znajduje się Arabia Saudyjska, Egipt, Iran i Irak, Palestyna, Izrael, Jemen, Katar, Liban, Oman, Kuwejt, Syria, Turcja i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Zapewne domyślasz się, że historia biżuterii tego miejsca jest zachwycająco bogata. Dlatego bez przedłużania, zapraszam Cię do lektury dzisiejszego wpisu.
Biżuteria Bliskiego Wschodu w historii
Bliskowschodnia biżuteria łączyła w sobie wiele aspektów już setki lat temu. Oczywiście był to symbol bogactwa i sposób manifestowania statusu społecznego. Dla kobiet biżuteria była też jedynym zabezpieczeniem finansowym przez setki lat. Po śmierci męża mogły sprzedawać swoje ozdoby i utrzymywać się dzięki nim.
Prehistoria
W epoce brązu plemiona zamieszkujące Bliski Wschód prowadziły koczowniczo-wędrowny tryb życia. Z czasem wzdłuż szlaków handlowych zaczęły się tworzyć osady, w których mieszkańcy stykali się z wyrobami z odległych krain. Dzięki temu rozwijała się wymiana międzykulturowa nie tylko wyrobów rzemieślniczych, ale także surowców i technologii, dzięki którym powstały.
W trzecim tysiącleciu przed naszą erą Sumer i Akkad w Mezopotamii stanowiły potężne miasta. Wytwarzana w nich biżuteria była na bardzo wysokim poziomie. W Asyrii biżuteria była chętnie noszona nie tylko przez kobiety, ale także przez mężczyzn, którzy najczęściej wybierali okrągłe pieczęcie i amulety.
Asyryjczycy tworzyli akcesoria z cienkich jak papier kawałków złota, dzięki którym powstawały misterne naszyjniki, bransoletki na kostki i kolczyki. Biżuteria ta wysadzana była kamieniami takimi jak agat, lapis lazuli i karneol. Kamienie naturalne nierzadko były rzeźbione. Najczęściej ich powierzchnia odgrywała rolę pieczęci, jednakże niekiedy miała być po prostu ładna. Najpopularniejszymi motywami były liście i spirale, a także symbole związane z religią.
Biżuteria związana z religią
Według legend na początku drugiego tysiąclecia przed Chrystusem w Mezopotamii narodził się Abraham, który miał podróżować do Kanaanu, a jego wiara stanowiła początek judaizmu. Kanaan był częścią szlaku handlowego łączącego Egipt, Cypr i Grecję. Cała ta trasa usiana jest licznymi znaleziskami archeologicznymi. Wśród biżuterii znalazły się egipskie skarabeusze razem ze złotą biżuterią i koralikami wykonanymi z kamieni szlachetnych.
Obrazy z tamtych czasów pokazują odwiedzających szlak Azjatów, którzy nosili srebrne, złote lub brązowe blaszki wszyte w nakrycia głowy, lub w formie zapętlonych kolczyków. Dzięki tym malowidłom wiemy, jak wyglądali przodkowie ludzi zamieszkujących Bliski Wschód. Kolczyki, które nosili nierzadko, przedstawiały księżyc, a także różne owoce.
Wśród starożytnych legend dotyczących biżuterii znajdą się dwie, które mają silny związek religijny. Pierwszą z nich było przetopienie biżuterii narodu żydowskiego na złotego cielca podczas oczekiwania na Mojżesza. Według podań kobiety odmówiły przekazania swoich akcesoriów na ten cel, czym do dzisiaj zasługują na szacunek w niektórych społecznościach.
Drugim ważnym “dodatkiem” w judaizmie było przekazanie Mojżeszowi napierśnika, który naznaczył Aarona jako pierwszego kapłana judaizmu. Napierśnik miał być stworzony ze złota, a także niebieskich, purpurowych i szkarłatnych nici lnianych, w którym przechowywano kamienie dające możliwość porozumiewania się z Bogiem.
Starożytność
Ozdoby żydowskie
Religia nie pozostała bez wpływu na biżuterię. Według zasad judaizmu biżuteria przedstawiająca ludzi czy zwierzęta nie była wskazana. Dlatego też żydowscy rzemieślnicy chętniej kierowali się ku bardziej abstrakcyjnym projektom. Izraelici produkowali biżuterię ze złota i srebra, lecz używali także tańszych materiałów takich jak miedź, żelazo i ołów. Tworzona z nich biżuteria była najczęściej kuta lub odlewana, a filigranowe formy i techniki dekoracyjne nie były popularne. Najczęściej spotkać można było kamienie ozdobne oprawione w polerowany na gładko metal.
Moda Egiptu
Z drugiej strony w biżuterii starożytnych Egipcjan przepychowi nie było końca. Zapotrzebowanie na złoto wciąż rosło, biżuterię tworzono także ze srebra i miedzi. Używano mnóstwa kamieni ozdobnych, popularny był malachit, jaspis i turkus. Warto wspomnieć, że kamienie te pełniły nie tylko rolę ozdobną, ale także mistyczną.
Zmiana trendu
W III wieku p.n.e. Aleksander Wielki podbił tereny Babilonu, co spowodowało drastyczną zmianę mody. Zapotrzebowanie na złoto znacząco wzrosło, gdyż wykonana z niego biżuteria była hitem na całym znanym świecie. Grecki styl opanował liczne i odległe krainy. Chętnie sięgano po bransolety na uda i ramiona, bransoletki noszone parami, złote szpilki do ubrań, a także wisiorki, kolczyki i naszyjniki, perły i emalie inkrustowaną żółtym złotem, a popularne motywy rzeźbione w metalu często inspirowane były grecką mitologią.
Kraina Midasa
Tereny dzisiejszej Turcji niegdyś zajmowało państwo o nazwie Frygia. Rozwijało się ono od XII wieku p.n.e., a czas jego rozkwitu przypadł na piąty wiek przed naszą erą. Najsłynniejszym z jej królów był oczywiście Midas. Legendy traktujące o jego złotym dotyku wywodzą się z bogactwa jego królestwa. Wyroby rzemieślników z Frygii były wyjątkowo bogato zdobione. Na pasach i szpilkach wykonanych z brązu i mosiądzu często przedstawiane były sceny obrzędów, bitew i polowań, a także wizerunki królów.
Początki Islamu
W czasach odpowiadających początkom europejskiego średniowiecza na Bliskim Wschodzie rozwinął się Islam. Spisany został sposób życia Mahometa, który znano jako hadisy- czyli zasady postępowania. Sporo z nich traktowało o sposobie ubierania się mężczyzn i kobiet. Ogólnym przekazem było zachęcenie do skromności, co więcej, mężczyznom zakazano noszenia biżuterii i obnoszenia się bogactwem. Upiększanie się poprzez ubiór pozostało kobietom, które były wręcz zachęcane do dbania o wizerunek.
Około X wieku prace filigranowe i granulacyjne były na szczycie rzemieślniczych możliwości. Złotnictwo stało się bardzo skomplikowaną sztuką. Najpopularniejszym na Bliskim Wschodzie motywem był półksiężyc otoczony ażurowymi, abstrakcyjnymi kształtami. Podobnie jak w judaizmie, islam zakazuje biżuterii przedstawiającej zwierzęta i ludzi, dlatego też chętnie sięgano po mniej realistyczne projekty. Geometryczne lub pełne zawijasów ozdoby były uzupełniane kolorowymi kamieniami.
Czasy nowożytne
Około XV wieku biżuteria turecka była odzwierciedleniem mieszanki wielu kultur. Widoczne były wpływy islamu pod postacią abstrakcyjnych i filigranowych prac, które wzbogacone były polotem azjatyckich rzemieślników. Niekiedy można było zauważyć bizantyjskie, a później renesansowe inspiracje. Ozdoby wykonywano nie tylko z metali i kamieni, ale także z pereł, kości słoniowej i szlachetnych odmian drzew.
Stulecia mijały, a rola biżuterii w kulturze nie słabła. Wciąż stanowiła popularną formę prezentu, szczególnie podarków, które miały wyrażać miłość. Techniki metaloplastyczne nieustannie się rozwijały, a w mojej opinii do dziś w rejonie Bliskiego Wschodu można spotkać najbardziej misterną, zachwycającą biżuterię ze złota.
Symbole biżuterii bliskowschodniej
Symbolika biżuterii na omawianym dzisiaj obszarze od wieków ma spore znaczenie. Dzisiaj, motywy te nie zawsze wykorzystywane są zgodnie z ich pierwotną symboliką. Symbole z wielu różnych kultur przeniknęły obecnie do mainstreamu, a wielu konsumentów wybiera je czysto ze względów estetycznych.
Hamsa
Hamsa nazywana bywa ręką Fatimy na cześć córki Mahometa. Ten amulet w kształcie otwartej dłoni jest najpopularniejszy na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej, jednakże obecnie znajdziesz go prawdopodobnie w większości miejsc na świecie. Tradycyjnie jest to symbol ochrony przed “złym okiem”. Dodatkowo amulet ten może reprezentować błogosławieństwo, moc i siłę. Co ciekawe, ręka Fatimy nie występuje jedynie w biżuterii, można się z nią spotkać w postaci malowideł ściennych, obrazów do domu, a nawet motywów na kaflach.
Oko proroka
Oko proroka opisywane jest także jako nazar lub oko Fatimy. To pochodzący z Turcji amulet, który podobnie jak ręka Fatimy, ma chronić przed złym okiem. Nazwa nazar ma arabskie pochodzenie i oznacza spojrzenie. Oko proroka najczęściej jest amuletem wykonanym ze szkła, ma wygląd niebieskiej tarczy z koncentrycznymi okręgami w różnych odcieniach niebieskiego. Obecnie biżuteria z tym symbolem jest jedną z najpopularniejszych pamiątek przywożonych z Bliskiego Wschodu.
Oko Horusa
W ostatnich latach w trendach biżuteryjnych widzimy stale rosnącą popularność motywów pochodzących ze starożytnego Egiptu. Do takich symboli zaliczymy oko Horusa, które bywa nazywane okiem Uadżet i okiem księżycowym. W mitologii dawnych Egipcjan był to symbol odrodzenia i powrotu do zdrowia. Prawe oko symbolizowało Słońce, a lewe Księżyc. Prawe miało patrzeć w przyszłość, a lewe w przeszłość, w połączeniu dawały szerokie spojrzenie i symbolizowały wszechwiedzę.
Amulety z okiem Horusa mają pomagać tym, którzy czują się przytłoczeni swoim życiem, potrzebują inspiracji i nowego spojrzenia na świat. Dzięki oczom Horusa ludzie odnajdywali szczęście, a także mogli żyć w pełni świadomie, pozbawieni lęku.
Lewe oko zwane Uadżet symbolizowało powrót do zdrowia i stawania się całością. Przekonanie to wywodziło się z legendy, w której Seth wyłupił Horusowi oko i pociął je na drobne kawałki, które magicznie zrosły się w całą gałkę. Co ciekawe, od tego czasu poszczególne części oka Horusa służyły do zapisywania ułamków.
Skarabeusz
Skarabeusze były jednymi z najbardziej rozpoznawalnych symboli starożytnych Egipcjan. Wykorzystywano je zarówno do tworzenia amuletów, jak i podczas celebracji pogrzebowych. Skarabeusz był symbolem boga słońca Khepri, który codziennie wtaczał słońce nad horyzont. Właśnie dlatego kojarzono skarabeusze z odrodzeniem, regeneracją i ochroną w zaświatach. Amulety skarabeuszy początkowo wykonywano z kamienia, później zaczęto produkować je z fajansu i metali szlachetnych.
Lotos
Kwiaty lotosu były jednym z najważniejszych symboli w religii starożytnego Egiptu. Uważano, że lotos przedstawia słońce, odrodzenie i regenerację. Kwiaty te znajdziemy w każdej formie egipskiej sztuki, a biżuteria nie pozostaje tu wyjątkiem. Talizmany z kwiatem lotosu były noszone szczególnie często przez faraonów ze względu na domniemane właściwości lecznicze i regeneracyjne.
Anch
Anch, czy też ankh nazywany też egipskim krzyżem to hieroglif oznaczający życie. Pierwotnie był symbolem płodności, a jego kształt przypomina nieco symbol kobiecości ♀. Według niektórych oba te kształty mają kojarzyć się z kobiecym łonem, jednakże osobiście nie dostrzegam tu podobieństwa. Ankh to symbol zapewniający dostatnie życie doczesne, ale też życie wieczne. Amulet ten miał nawet moc ochrony w zaświatach.
Hilal
Księżyc odgrywa znaczną rolę w islamie, ponieważ cała religia skupia się wokół kalendarza księżycowego. Półksiężyc znany jako Hilal określa zarówno koniec, jak i początek miesięcy islamskich. Motyw księżyca często pojawia się w sztuce i poezji islamskiej, a liczne imiona żeńskie pochodzą od tego ciała niebieskiego. Nic więc dziwnego, że księżyc tak często pojawia się w biżuterii bliskowschodniej.
Biżuteria Bliskiego Wschodu współcześnie
W biżuterii bliskowschodniej wciąż widać wyraźne wpływy historii i tradycji. Jednakże dzisiejsze prace są często znacznie prostsze, zawierają mniej koralików i są wygodniejsze w codziennym noszeniu. Nie znaczy to jednak, że współczesna biżuteria Bliskiego Wschodu nie jest misternie zdobiona.
W arabskim świecie biżuteria jest bardzo silnie kojarzona z bogactwem. Zdecydowanie dominują złote akcesoria z różnymi akcentami kolorystycznymi. Popularnością cieszą się filigranowe projekty, nierzadko uzupełnione kolorowymi kamieniami szlachetnymi. Często spotkać możemy motyw monetki i arabskiej kaligrafii. Biżuteria jest na ogół wyrazista. Nawet minimalistyczne wzory wzbogacają ciekawe tekstury.
Spodobał Ci się ten wpis? Przeczytaj więcej naszych postów!
Zostaw komentarz