Filigran – delikatna sztuka jubilerska

Filigran to technika, która pozwala na tworzenie niezwykłych prac. Moim zdaniem to jedna z najtrudniejszych umiejętności, jakie może opanować rękodzielnik. Ta misterna technologia znana jest ludzkości od setek lat, podczas których niejednokrotnie ją udoskonalano. Dziś coraz rzadziej spotykamy filigranową biżuterię ze względu na tempo życia, modę na minimalizm i malejącą liczbę specjalnych okazji, a które filigran nadaje się najlepiej. Nie stoi to jednak na przeszkodzie zajrzenia w świat filigranowych dzieł sztuki, co zrobimy w tym poście.

Czym właściwie jest filigran?

Filigran to nazwa techniki wykorzystującej cieniutkie druciki złote lub srebrne celem stworzenia misternych ozdób i biżuterii. Druty zazwyczaj skręcane są ze sobą, a następnie rozklepywane, co skutkuje charakterystycznym, ząbkowanym brzegiem. Jednakże skręcenie drutów nie występuje w każdej biżuterii filigranowej. Druty układane i zawijane w dekoracyjny wzór, a następnie wykańczane. Technika filigranu wydaje się podobna do opisywanego wcześniej wire wrappingu. Podstawową różnicą jest możliwość wykorzystania obróbki cieplnej w tworzeniu biżuterii filigranowej. Co więcej, filigran często współwystępuje z granulacją, czyli wykorzystaniem drobnych metalowych kulek w celach ozdobnych.

Historia filigranu

Pierwsza biżuteria wykonana tą techniką pochodzi z Mezopotamii oddalonej od nas w czasie o około 5 tysięcy lat. Prace te były charakterystyczne dla prowincji Mardin, w której nazywano je telkari. Co ciekawe, do dziś doświadczeni rzemieślnicy tego obszaru tworzą ozdoby tą starożytną techniką.

Później filigranem zaczęli parać się egipscy jubilerzy. Zmienili oni nieco technikę, głównie wykorzystując tło, jednakże nadal była to praca filigranowa. W kolejnych stuleciach filigran opanował basen Morza Śródziemnego, a także zawędrował do Azji.

W średniowieczu filigran był często wykorzystywaną metodą ozdabiania relikwiarzy, okładek Biblii i innych przedmiotów sakralnych. Zaczęto wzbogacać metalowe ozdoby poprzez dodawanie kamieni szlachetnych i ozdobnych. Oprócz ozdób religijnych filigran znajdowano też w grobowcach, szczególnie jako broszki, a także jako ozdoby rękojeści mieczy.

Jak powstaje filigranowa biżuteria

Co jest potrzebne

Opisywana dziś technika nie należy do najłatwiejszych ani mało wymagających. Potrzebne będą Ci druty, na początek najlepiej wybrać te srebrne (próba 925). Tak jak w wire wrappingu, jeden z nich powinien być grubszy, ponieważ będzie on tworzył ramę twojego projektu. Analogicznie, drugi drut powinien być cienki i to właśnie on będzie tworzył wszystkie elementy dekoracyjne.

Dodatkowo niezbędne będą narzędzia jubilerskie, którymi będziesz zawijać drut i go przecinać. Co więcej, w filigranie zastosowanie mają też zestawy lutownicze, palniki gazowe, walcownice i wiertarki. Z powodu trudności techniki i wymagań sprzętowych polecałabym najpierw zainwestować nieco pieniędzy w kurs filigranu u doświadczonego jubilera. W ten sposób sprawdzisz, czy ta technika jest dla Ciebie i czy warto zainwestować w sprzęt. Co więcej, zacząć możesz też od wire wrappingu i ewoluować do filigranu wraz z nabytym doświadczeniem.

Jak zrobić biżuterię filigranową

Pierwszym krokiem powinno być zaprojektowanie biżuterii na kartce. Najlepiej jakbyś przeniosła na papier swój pomysł w skali 1:1. W ten sposób łatwiej będzie Ci wizualizować sobie wielkość i grubość poszczególnych elementów designu.

Tworzenie szkieletu

Po narysowaniu i wymierzeniu projektu czas wziąć się do pracy. Zacznij od utworzenia ramy z grubszego drutu, po jego uprzednim przygotowaniu. Polega ono na rozwalcowaniu drutu do mniej więcej połowy jego oryginalnej średnicy. Nadaje to większą twardość metalowi, aby przywrócić mu plastyczność, musisz wyżarzyć drut nad palnikiem.

Utworzoną ramę trzeba zlutować. Pamiętaj, że lutowanie nie wypełnia luk w projekcie. Oznacza to, że wszystkie elementy muszą być ze sobą perfekcyjnie dopasowane. Zacznij od równomiernego ogrzania całego przedmiotu, a następnie skoncentruj płomień w odpowiednim miejscu. Jeżeli nie masz wprawy w lutowaniu biżuterii, zacznij od ćwiczeń na prostych kawałkach drutu, pomocne mogą okazać się filmiki dostępne w internecie.

Zlutowany szkielet będzie miał inny kolor niż pierwotnie. Wynika to z procesu utleniania zachodzącego podczas intensywnego ogrzewania. Aby przywrócić ramie pierwotny kolor, należy ją wytrawić w specjalnym roztworze.

Ozdabianie i wykańczanie

Skończoną ramę należy wypełnić zaprojektowanymi wcześniej drucianymi zawijasami. Niezależnie od tego, czy używasz skręcanego, czy też walcowanego drutu zawsze należy do wyżarzyć przed zawijaniem. Gdy skończysz tworzyć wzór w swojej biżuterii, należy ją ponownie zlutować. Lutowanie drobnych elementów może okazać się znacznie trudniejsze, niz sądziłaś, dlatego ważne jest nabranie wprawy, zanim weźmiesz się za lutowanie misternych dodatków.

Na końcu znów umieszczamy przedmiot w substancji trawiącej, przy czym pozbywamy się oznak utlenienia, a także resztek topnika. Pozostaje wypolerować i ukształtować biżuterię w jej ostateczną formę. Pamiętaj, by nie wyginać gotowej biżuterii zbyt agresywnie, gdyż może spowodować to zagięcie, a nawet złamanie delikatnie utworzonego wzoru.

Jak dbać o filigranową biżuterię

Biżuteria filigranowa zazwyczaj jest bardzo cienka i delikatna. Oznacza to, że łatwo ją zniekształcić, nawet podczas przechowywania. Te delikatne dodatki polecam przechowywać w oddzielnych pudełkach wyścielonych miękkim materiałem. Uniemożliwi to przypadkowe wygięcie, czy zarysowanie twoich dodatków, a także ograniczy dostęp powietrza, co jest ważne szczególnie w przypadku srebrnej biżuterii.

Biżuterię metalową zawsze najlepiej czyścić jubilerską szmatką do metali. Jednakże w przypadku biżuterii filigranowej nie zawsze udaje się dotrzeć w najdrobniejsze zakamarki. Zamiast szukać domowych (i nie zawsze bezpiecznych) metod, znacznie lepiej jest zanieść swoje dodatki do jubilera, który profesjonalnie o nie zadba.

Spodobał Ci się artykuł? Przeczytaj kolejny, który dla Ciebie napisałam:

• Dowiedz się, po co marka biżuteryjna zakłada bloga
• Zainspiruj się kwarcem
• Odkryj historię marki Cartier
• Zakochaj się w biżuterii w stylu boho