Złoto i wszystko co musisz o nim wiedzieć ✨

Złoto to jeden z najbardziej znanych materiałów na naszej planecie. Przez niektórych uważany za najdroższy materiał. Jednakże cenniejsze od złota są diamenty, taaffeit i painit (kamienie szlachetne), a także platyna czy róg nosorożca. Niemniej to właśnie złoto przez wiele lat było wyznacznikiem bogactwa i statusu materialnego, a nawet wpływało na obraz ekonomiczno-polityczny świata. O historii tego metalu szlachetnego pisałam niedawno, więc ten artykuł oscylował będzie dookoła czasów obecnych. Dziś złoto jest jedną z najstabilniejszych inwestycji. Co więcej, jego obecność zarówno w modzie, jak i kulturze i religiach świata sprawia, że ciężko zapomnieć o tym metalu. Kruszec ten ma wiele zastosowań w szeroko rozumianym przemyśle i nie tylko. Jedną z pierwszych myśli, jaką mamy, słysząc „złoto”, jest jego wykorzystanie w złotnictwie. Właśnie na tym się skupię w tym artykule.

Czym właściwie jest złoto ?

Jest to metal szlachetny najbardziej kowalny spośród wszystkich metali. Jest bardzo miękkie (3 w skali Mohsa), błyszczące i ciężkie. Litr złota waży niecałe 20 kilogramów! Czyste złoto ma jasnożółty kolor, wyraźny połysk i jest odporne na utlenianie zarówno w wodzie, jak i w powietrzu. Co więcej, jest to materiał odporny na działanie kwasów, roztwarza się jedynie z wodą królewską, która jest mieszaniną stężonych kwasów: solnego i azotowego. Brak zdolności do rozpuszczania w kwasie azotowym – przed długi czas był to popularny test na obecność złota. Używano go między innymi do oceny wartości monet.

Co ciekawe, złoto jest tak kowalne, że jego jeden gram może zostać rozbity na płytkę o powierzchni metra kwadratowego! Dodatkowo płatek złota można rozbić, aż stanie się półprzezroczysty. Co więcej, przechodzące przez niego światło jest zielono-niebieskie, gdyż złoto silnie odbija światło żółte i czerwone. Właściwość ta tyczy się też podczerwieni i wykorzystano ją w tworzeniu filtrów w kombinezonach żaroodpornych, a także w kombinezonach astronautów!

Pierwiastek ten z łatwością tworzy stopy z innymi metalami takimi jak srebro, rtęć, miedź, pallad, platyna, czy bizmut. Tworząc takie mieszaniny, można kontrolować twardość, temperaturę topnienia czy kolor. Wiele z tych stopów występuje też w warunkach naturalnych. Wysokiej czystości metaliczne złoto nie ma zapachu, czy smaku. Dzieje się tak, ponieważ jest ono wysoce niereaktywne, a za smaki i zapachy odpowiadają jony metali, a nie ich czyste formy.

Określanie czystości i uzdatnianie złota

Znak złotniczy

Inaczej zwany imiennikiem, to indywidualny symbol mistrza złotnika sygnujące wyroby pochodzące z jego warsztatu. Jeden znak złotniczy obejmuje wszystkie wyroby pracowni, nawet jeżeli pracuje w niej więcej niż jedna osoba. Imiennik służy do oznaczania wyrobów nie tylko złotych, lecz wykonanych ze wszystkich metali szlachetnych. Bez znaku złotniczego przedmiot nie może trafić do Urzędu Probierczego, w którym określa się i nabija próbę przedmiotu. Wybicie imiennika oraz próby jest niezbędne do wpuszczenia towaru na rynek handlowy.

Próba złota

Próba złota to sposób, w który określa się zawartość czystego złota w danym stopie. W próbie ilość tego metalu określana jest w promilach, to znaczy, że jeśli stop zawiera 50% złota, to próba wynosi 500. W złotnictwie praktycznie zawsze wykorzystujemy złoto domieszkowane innymi metalami, aby nadać mu większą twardość. Ilość złota w danym stopie określa się też w karatach. Karaty w ujęciu złota, to 1/24 zawartości wagowej w danym złocie. Aby standaryzować ilość złota w stopie, wprowadzono następujące próby złota:

• 0 próba to 999 = 99% złota = 24 karatów
• 1 próba to 960 = 96% złota = 23 karaty
• 2 próba to 750 = 75% złota = 18 karatów
• 3 próba to 585 = 55,5% złota = 14 karatów
• 4 próba to 500 = 50% złota = 12 karatów
• 5 próba to 375 = 37,5% złota = 9 karatów
• 6 próba to 333 = 33,3% złota = 8 karatów.

Skąd biorą się różne kolory złota?

Zło w swojej czystej postaci jest żółte i pięknie się błyszczy, jednakże jest materiałem tak miękkim, ze trudno tworzyć z niego biżuterię. Aby zwiększyć twardość złota, miesza się je z innymi metalami, co może zmieniać kolor, a nawet właściwości złota. Do najczęściej wykorzystywanych metali należy :srebro, nikiel, pallad oraz platyna.

Białe złoto

Jest eleganckim i bardzo modnym odcieniem złota, o czym świadczy, chociażby tegoroczny wybór biżuterii oskarowej. Białe złoto to doskonała alternatywa dla srebra lub platyny. Swoją popularność zyskało na początku XX wieku jako zamiennik platyny w stylu Art Deco. Aby uzyskać jego chłodną barwę, miesza się złoto z niklem, magnezem lub palladem. Jeżeli masz alergię na któryś z tych metali, pamiętaj, aby zwracać na to uwagę.

Mimo domieszek białych metali stop potrafi wciąż mieć słomkowy odcień. W takich wypadkach biel złota wzmacniana jest poprzez pokrycie rodem, który jest naturalnie niezwykle jasnym metalem. Problem w tym, że rodowanie często ściera się, lub powoduje powstawanie rys na biżuterii. Jeżeli są to pierścionki, pierwsze oznaki możesz zaobserwować już po kilku dniach!

Czerwone i różowe złoto

Niesamowicie popularne w ostatnich latach różowe złoto otrzymywane jest poprzez mieszanie czystego złota z miedzią. Intensywność różu, czy czerwieni wzrasta wraz ze spadkiem próby złota. Ten rodzaj złota stał się bardzo popularny w XIX wieku, szczególnie na terenach Rosji. Do jego wzrostu popularności przyczynił się również Cartier, który w 1920 roku zaprojektował obrączkę Trinity. Składała się ona z trzech połączonych obrączek wykonanych z żółtego, białego i różowego złota. Czerwone złoto ma symbolizować w niej miłość, żółte lojalność, a białe oznacza przyjaźń. Splatając je razem, tworzymy harmoniczną całość.

Czarne złoto

Czarne złoto jest absolutną nowinką rynku jubilerskiego. Materiał ten inaczej nazywany jest nanoporowym złotem i został stworzony przez naukowców z Południowej Korei. Kruszec ten jest dwukrotnie bardziej wytrzymałe do czystego złota. Co ciekawe, jego waga jest mniejsza o około 30%. Czarne złoto to doskonała alternatywa dla osób zmagającymi się z uporczywymi alergiami, ponieważ jest niezwykle stabilne chemicznie. Ma bardziej szorstką powierzchnię, przez co materiał ten jest matowy. Stanowi więc dość wyraźne przeciwieństwo czystego złota i jest prawdziwą gratką dla fanów biżuterii alternatywnej.

Czarne złoto powstaje w młynie kulowym, który służy do zwiększenia wytrzymałości stopu srebra i złota. Następnie srebro jest wytrawiane za pomocą kwasu azotowego, w efekcie czego powstaje nanoporowate, czarne złoto. Opracowano już inne, mniej bezpieczne dla człowieka, metody produkcji czarnego złota. W związku z tym polecam dokładnie dowiedzieć się, w jakim procesie powstała oglądana przez Ciebie biżuteria.

Zastosowanie złota

Złotnictwo to najstarsza dziedzina wykorzystująca ten metal. Zdobiono nim się za życia jak i po śmierci. Świadczyło o wysokim statusie materialnym i społecznym, lecz przede wszystkim zdobiło. Dziś znamy wiele zastosowań złota. Wykorzystywane jest do tworzenia nici do haftu, czy jako barwnik tworzący intensywny kolor szkła rubinowego. Dzięki zdolności do odbijania promieniowania elektromagnetycznego używamy go jako ochronną warstwę na satelitach, w osłonach przed promieniowaniem podczerwonym, a także w broni elektronicznej.

Niemal niewidoczne warstwy złota służą jako ochrona kokpitów samolotów, co ułatwia jego odlodzenie. Ciekawostką jest fakt, że złota folia wykorzystywana jest w silnikach McLarena w modelu F1. Co więcej, metal ten wykorzystujemy w elektronice i tworzeniu chemii przemysłowej. Nie może go też zabraknąć w medycynie. Związki złota wykorzystywane są w iniekcjach domięśniowych, w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Dodatkowo jeden z izotopów złota używany jest w terapii niektórych nowotworów.

W gastronomii złoto wykorzystywane jest od czasów średniowiecza. Używane jest jako składnik dekoracyjny, albowiem złoto nie ma smaku. W Polsce znany jest również ziołowy likier z domieszką złota. Goldwasser produkowany jest w Gdańsku i często stanowi pamiątkę przywożoną z tego miasta.

Techniki obróbki złotniczej

Złotnictwo to rzemiosło wykorzystujące złoto, platynę, srebro, stopy metali szlachetnych i klejnoty. Jest to sztuka sięgająca setki lat wstecz. Przez długi czas złotnictwo było bardzo silnie związane z obrzędami i ozdobami religijnymi. Dziś jednak sztuka ta na całym świecie głównie służy wytwarzaniu pięknej biżuterii. Złotnicy wykorzystują wiele technik, niektóre wymagają ogromnej zręczności manualnej, inne są dość proste do opanowania. Najpopularniejszą z nich jest  grawerowanie, które jest techniką tak znaną, że nie wymaga opisu.

Filigran i granulacja

Są to techniki wymagające ogromnej zręczności. Filigran opiera się na wykonaniu ozdoby lub jej części z niezwykle cienkich drucików. Granulacja bardzo często uzupełnia filigranowe dzieła. Jest to proces, w którym wykonuje się ornamentu z bardzo drobnych kulek zwanych granulkami. Są one lutowane na powierzchnię przedmiotu.

Cyzelowanie, puncowanie, repusowanie

Jest rodzajem obróbki, która skupia się na wykończeniu produktu. W tym procesie usuwane są niedoskonałości i nierówności produktu. Co więcej, często na tym etapie pracy wydobywa się szczegóły ze wzorów umieszczonych na ozdobie i nadaje końcową fakturę. Do cyzelowania używa się najróżniejszych narzędzi. Wśród nich znajdziemy pilniki, dłuta, skrobaki, młotki i tarcze polerskie.

Jedną z metod cyzelowania jest puncowanie. Poleca ono na wybijaniu deseniu złożonego z punkcików, kółek, czy gwiazdek, za pomocą stalowego narzędzia zwanego puncą. Co więcej, punca służyć może do wybijania imienników, czy znaków probierczych.

W obróbce „na zimno” punca używana jest w procesie repusowania. Inaczej zwane trybowaniem polega na zdobieniu wyrobów metalowych, poprzez wybijanie w nich wgłębień dających wypukły wzór z drugiej strony metalu. Technika znana jest od starożytności i wymaga dużych umiejętności i dobrych surowców. Nadmierne wygięcie materiały doprowadzić może do pęknięcia materiału. Na blasze rysowany jest wzór, po czym umieszczana jest w kowadle i wybijany jest wzór. Kowadło wykorzystywane w repusowaniu musi być miękkie, czyli wykonane na przykład z miękkiego drewna lub ołowiu.

Jak rozróżnić prawdziwe złoto od podróbki?

Przede wszystkim sprawdź biżuterię na obecność imiennika i znaku próby. Jeżeli nie masz pewności, czy wyglądają one prawidłowo, sprawdź wybite znaki w tabeli cech i znaków probierczych. Każdy uczciwy sprzedawca, czy kupiec złota powinien dysponować taką tabelą. Jeżeli jej nie ma lub mu nie ufasz, z pomocą przyjdzie Ci internet. Wyszukaj strony Głównego Urzędu Miar i tam szukaj tabeli.

Inną prostą próbą jest wykorzystanie magnesu. Złoto jako metal szlachetny jest diamagnetykiem, co oznacza, że nie wykazuje żadnych własności magnetycznych. Pamiętaj jednak, że złoto niskiej próby może drgnąć pod wpływem magnesu. Co więcej, platyna wykazuje właściwości magnetyczne, więc może się okazać, że biżuteria jest wręcz więcej warta, jeżeli działa na nią magnes.

Przeanalizuj kolor biżuterii. Jeżeli dostrzegasz plamy lub przebarwienia, powinnaś się dobrze zastanowić, czy ufasz sprzedawcy. Oczywiście biżuteria wykonana ze stopu może zmieniać barwę, jednakże widoczne zmiany koloru powinny budzić niepokój i skłonić do dokładniejszego zbadania produktu. Możliwa jest ocena złota za pomocą kwasu azotowego, jednakże jeżeli nie jesteś specjalistą, lepiej nie próbuj tego robić. Kwas azotowy jest substancją niebezpieczną, jeżeli biżuteria wymaga takiego testu, lepiej zgłosić się do specjalisty i poprosić o profesjonalną opinię.

Jak prawidłowo pielęgnować złotą biżuterię?

Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że złoto jest metalem bardzo miękkim. Co za tym idzie, im wyższa próba złota, tym łatwiej je zarysować. Warto więc przechowywać złotą biżuterię odizolowaną, na przykład zawiniętą w woreczki, lub drobne kawałki materiału. Do bezpiecznego przechowywania swojej biżuterii możesz pociąć starą koszulkę, dzięki temu zmniejszysz ryzyko uszkodzeń mechanicznych Twoich klejnotów.

Złoto jest niereaktywne, więc nie musimy się martwić o ściąganie go do kąpieli, czy mycia naczyń. Oczywiście, im niższa próba biżuterii, tym więcej w niej domieszek innych metali, które mogą śniedzieć. Do domowego czyszczenia złotej biżuterii eksperci radzą używać miękkiej szczoteczki, ciepłej wody i delikatnego detergentu. Po wyczyszczeniu i opłukaniu biżuterii wycieramy ją miękką szmatką. Pamiętaj jednak, że jeżeli nie jesteś w stanie odnowić zniszczonej ozdoby, zanieś ją do jubilera, który ma wiedzę i sprzęt niezbędny do renowacji.

Kontynuuj lekturę z manzuko.com:

• Dowiedz się jak wyposażyć pracownię 
• Zrozum pojęcia SEO
• Poznaj historię ceramiki 
• Czy rękodzieło to nowa moda?