Emaliowanie — trudna sztuka znana od wieków
Emaliowanie to sztuka pokrywania przedmiotów emalią, która jest materiałem tworzonym w procesie stapiania sproszkowanego szkła. Emalią można pokrywać różne surowce takie jak metal, szkło, ceramika czy kamień. Co ciekawe, technologia ta znana jest od setek lat i wykorzystywano ją nie tylko do zdobienia biżuterii, ale też większych elementów. W tym wpisie przeczytasz o historii emaliowania, a także o rodzajach emalii. Dowiesz się także, jak powstaje emaliowana biżuteria i w jaki sposób powinno się o nią troszczyć.
Emaliowanie w historii
Starożytność
Najwcześniejsze wykorzystanie tej technologii sięga czasów starożytnych. Najwcześniejsze pewne, emaliowane artefakty to pierścienie mykeńskie znalezione na Cyprze, które datowane są na XIII wiek p.n.e. Chociaż znamy liczne egzemplarze, które są starsze, jak choćby biżuteria z grobowca Tutanchamona, wielu ekspertów nie jest pewnych, czy technika ich wykonania w 100% odpowiada emaliowaniu. Możliwe, że w starożytnym Egipcie temperatura topnienia szkła i złota była zbyt zbliżona do siebie, abyśmy mogli mówić o emalii.
Z Grecji emaliowanie rozprzestrzeniło się na tereny dzisiejszego Iranu i Rosji, by trafić do krainy Celtów. Pliniusz Starszy wspominał, że Celtowie emaliowali metal, co było nowym dla Rzymian konceptem. Wykopane na terenie Wielkiej Brytanii przedmioty pochodzące z II wieku naszej ery zachowane były w doskonałym stanie, co świadczy o wysokiej klasie celtyckiego rzemiosła.
Średniowiecze i Renesans
Emalia była hitem wśród europejskich rzemieślników w Średniowieczu. Często sięgano po tę technikę podczas tworzenia relikwiarzy i innych przedmiotów sakralnych. W renesansie emaliowanie było szczególnie popularne we Francji. Technologia ta służyła do ozdabiania dużych naczyń wystawowych, dzbanków, kałamarzy, a także do tworzenia małych portretów. Moda na takie przedmioty trwała od renesansu do XIX stulecia.
Na początku XVII wieku emalia dotarła do Imperium Mongołów, gdzie stała się charakterystyczną techniką wykorzystywaną w biżuterii. Popularne było wykorzystywanie transparentnych emalii w połączeniu ze złotem lub srebrem. Wspaniałe prace wykorzystujące emalię powstawały na terenie Iranu czy Japonii.
Czasy nowożytne
W czasach nowożytnych żywe kolory emalii zapewniły jej popularność wśród jubilerów. Artyści ery secesyjnej uwielbiali emaliowanie. Wykorzystywano ją nie tylko do tworzenia biżuterii, ale także ozdabiania pudełek, tworzenia miniaturowych portretów, a nawet zdobienia słynnych jajek Faberge.
Pod koniec XX wieku emaliowanie zyskało dużą popularność wśród artystów z całego świata. Zaczęto produkować emaliowaną stal i aplikować emalię na mokro. Poprawa jakości emalii, jak i doskonalenie jej procesu nakładania sprawiło, że technologia ta stała się nie tylko łatwiejsza, ale także dostępniejsza.
Właściwości emalii
Szklistą emalię można nałożyć niemalże każdy rodzaj metalu. Nowoczesna technologia najczęściej wykorzystuje stal, w mniejszych ilościach także złoto, srebro, miedź, żeliwo, aluminium i stal nierdzewną. Dobra emalia powinna być gładka, twarda, odporna na działanie czynników chemicznych. Co więcej, w skali Mohsa twardość emalii określana jest między 5 a 6. Emalia to szkło, a nie farba, dlatego też jest łatwa w czyszczeniu i nie blaknie pod wpływem światła. Nowoczesna technologia zapewniła emalii nieco większą wytrzymałość na naprężenia i odpryskiwanie.
Techniki emaliowania
Przez setki lat technika emaliowania była rozwijana i modyfikowana w zależności od możliwości, wizji i potrzeb artystów z całego świata. Poniżej opisałam jedynie kilka ze znanych obecnie technik emaliowania, które są bardziej znane i popularne.
Cloisonne
Nazwa tej techniki pochodzi z francuskiego słowa oznaczającego komórkę. W tej technice cienki drucik nakładany jest na płytkę celem stworzenia osobnych obszarów do emaliowania. Następnie emalia nakładana jest w poszczególne komórki. Uzyskany w ten sposób obraz wyglądem nieco przypominać może mozaikę. Cloisonne to jedna z najpopularniejszych odmian emaliowania, popularna nie tylko w Europie, ale także na Bliskim Wschodzie i w Azji.
Champleve
Champleve w języku francuskim oznacza podniesione pole. Jak możesz się domyślić, w tej technice powierzchnia jest rzeźbiona tak, aby uzyskać wgłębienia. Kolejnym krokiem jest wsypanie fryty w dołki i wypalenie całej pracy. Technika ta była szczególnie popularna w romańskiej sztuce sakralnej.
Limoges
Technologia ta jest wykorzystywana we Francji już od kilku stuleci. Polega ona na malowaniu emalią na gładkiej metalowej powierzchni. Limoges to odmiana malowanej, czyli lakierowanej emalii, a nazwa ta pochodzi od francuskiej miejscowości, która od XVI wieku słynie z emaliowania.
Basse-taille
To francuskie słowo oznacza niski krój. W tej technice powierzchnia metalu zdobiona jest płaskorzeźbą, która prześwituje przez półtransparentną i przezroczystą emalię.
Ronde bosse
Technika ta bywa nazywana emalią inkrustowaną, a niektórzy uznają ją za emaliowanie 3D To rodzaj trójwymiarowego emaliowania, w którym wyrzeźbiony przedmiot lub druciany szkielet pokrywany jest emalią. Warto zauważyć, że emaliowana może być całość albo jedynie część formy.
Emaliowanie biżuterii
Emaliowanie biżuterii nie jest prostą sztuką. Aby zacząć, niezbędna jest spora ilość narzędzi i surowców, a bez specjalistycznej wiedzy istnieje spore ryzyko zrobienia sobie krzywdy. Dlatego też najlepiej jest spróbować emaliowania pod okiem specjalisty, najlepiej w jego warsztacie. W ten sposób dowiesz się nie tylko jak prawidłowo emaliować, ale też zapoznasz się z wszelkimi zasadami bezpieczeństwa i organizacji pracowni. Co więcej, to świetny sposób, aby przekonać się, czy emaliowanie jest dla Ciebie bez konieczności inwestowania w liczne materiały i narzędzia.
Potrzebny sprzęt
Potrzebny będzie metal, który chcemy emaliować. Może to być blacha miedziana, srebrna lub złota, albo stal. Można kupić wycięte kształty gotowe do emaliowania lub arkusz blachy, którą będzie trzeba wyciąć i ukształtować. Przydadzą się wówczas narzędzia do cięcia i kształtowania blach. Potrzebne będą także szczypce, nożyczki, a w zależności od tworzonych przez Ciebie akcesoriów możesz potrzebować także młotka czy imadła.
Kolejnym niezbędnym elementem jest szklany pył, który zamienisz w emalię i sitko do jego przesypywania. Przyda się niepalna powierzchnia, na której umieścisz emaliowane przedmioty, na przykład metalowa siatka. Przymocuj ją za pomocą mocnych klipsów i upewnij się, że nie znajduje się w otoczeniu łatwopalnych przedmiotów. Najlepiej umieścić ją nad ceramicznymi płytkami. Konieczny jest też palnik, najczęściej z gazem MAPP, który wykorzystywany jest w jubilerstwie i spawalnictwie. Niestety, jest on droższy i mniej dostępny od standardowego propanu, jednakże umożliwia znacznie szybsze stworzenie emalii.
Skoro tworzysz biżuterię, sprawdzą się także klasyczne półfabrykaty takie jak zapięcia, bigle, szpilki i koraliki. Jednakże ich wybór zależy kompletnie od Twojej wizji. Pamiętaj także o elementach ochronnych. Potrzebne będą okulary, doskonała wentylacja, a także maska, która zabezpieczy Twoje drogi oddechowe. Co więcej, przydadzą się rękawice ochronne, którymi w razie wypadku złapiesz gorące przedmioty. Oczywiście, w każdym miejscu, w którym pracuje się z ogniem powinna znaleźć się nieprzeterminowana gaśnica.
Jak powstaje emaliowana biżuteria
Emaliowanie rozpoczyna się od przygotowania metalu, który będzie emaliowany. Ta obróbka różni się od wybranej przez artystę techniki, a także rodzaju biżuterii, która powstanie. W ukształtowanym metalu tworzone są otwory umożliwiające dodanie kolejnych półfabrykatów. Kolejnym krokiem w przygotowaniu blachy jest dokładne czyszczenie. W tym celu najczęściej wystarczy dokładne wypolerowanie ścierką jubilerską. Niezbędne jest także dokładne wyczyszczenie rąk po zakończonym polerowaniu, zapobiega to zanieczyszczeniu szkliwa.
Powierzchnię metalu należy pokryć specjalnym topnikiem do emalii i poczekać aż wyschnie. Topnik zapewnia trwałość biżuterii, gdyż ułatwia stopienie się szkła z metalem. Następnie na metalową bazę przesiej szklany pył przez drobne sitko. Kolejnym krokiem jest wypalenie emalii. W zależności od koloru szkła, jego składu chemicznego i grubości, niezbędna będzie temperatura od 700℃ do 900℃. Co ciekawe, emalia wypalana jest od dołu. Bezpośredni kontakt płomienia ze szkłem przytłumi jego kolor. Ważne jest równomierne ogrzewanie metalu.
Podgrzewana emalia początkowo wygląda jak przypalony cukier. W tym etapie szkło wciąż jest w postaci proszku, ale zazwyczaj ciemnieje. Wraz z ogrzewaniem, gdy połowa proszku jest już roztopiona, powierzchnia emalii przypomina skórkę pomarańczy. Gdy emalia zaczyna, lśnić palnik jest wyłączany, a emaliowany przedmiot jest pozostawiony do wystygnięcia. Cierpliwość na ostatnim etapie jest niezbędna, zbyt szybko schładzana emalia może pękać i się kruszyć. Niekiedy do uzyskania pożądanego efektu przedmiot przechodzi proces emaliowania kilka razy. Jednakże za każdym razem wygląda to tak samo.
Po ostygnięciu emalii można zabrać się za wykończenie biżuterii. Emaliowany przedmiot można traktować jak każdy inny półfabrykat, a więc może z niego powstać zawieszka, kolczyki, pierścionek lub bransoletka.
Jak dbać o emaliowaną biżuterię
Najważniejszą zasadą dotyczącą biżuterii emaliowanej jest unikanie upuszczenia lub uderzenia akcesoriami o twarde powierzchnie. Emalia powinna być dość odporna na wilgoć i kosmetyki codziennego użytku. Jednakże jeżeli zależy Ci na przedłużeniu nieskazitelnego wyglądu swoich dodatków, postaraj się unikać ich kontaktu z wszelkimi chemikaliami. Zabrudzoną biżuterię emaliowaną możesz wyczyścić mydłem i wodą, pamiętaj jednak, aby dokładnie wysuszyć ją przed odłożeniem do pudełka.
Zaciekawi Cię ten wpis? Kontynuuj lekturę na naszym blogu!
Dodaj komentarz